Utku Can Akyol*
9 Mayıs 2023 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan “Türkiye Barolar Birliği Avukatlık Staj Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” yürürlüğe girdi.
Staj Yönetmeliğinin “Başvurma” başlıklı 4. hususunda yapılan değişiklikle “ğ) 24/10/2019 tarihinden sonra hukuk fakültesine kayıt yaptıranlardan 31/3/2024 tarihinden evvel mezun olanlar gizli kalmak kaydıyla Hukuk Mesleklerine Giriş Sınavı muvaffakiyet belgesi“ne sahip olma mecburiliği getirildi.
02/05/2001 tarihinde, 4667 sayılı “Avukatlık Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”la Avukatlık Kanunu’nun 3. hususuna “d) Avukatlık imtihanını başarmış olmak.” kaidesi getirilmişti. İmtihan, “stajyerin meslek kuralları bilgisi ile hukuk prensiplerini ve mevzuat kararlarını olaylara uygulayabilme yeterliliğini” ölçen, yılda iki kere yapılan, Türkiye Barolar Birliğince çıkartılacak yönetmelikle düzenlenen ve sonuçlarını ÖSYM tarafından bildirilecek bir imtihan olarak düzenlenmişti.
Sınav, Avukatlık Kanunu’na “Avukatlık Sınavı” başlığıyla 28/11/2006 tarihli 5558 sayılı Kanunun 1 inci hususuyla düzenlenen kararla girmiş, Anayasa Mahkemesi’nin 15/10/2009 tarihli ve E.: 2007/16, K.: 2009/147 sayılı Kararı ile iptal edilmişti.
24/10/2019 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan değişiklikle bu defa “Hukuk Mesleklerine Giriş Sınavı” ismi tercih edilmiş, değişiklik 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’na ek husus eklenerek ve bu kere, imtihan alanları detaylı biçimde açıklanarak düzenlenmişti. İmtihan, “test” formunda ve ÖSYM tarafından yapılacaktı. Yeniden, imtihan artık “hukuk mesleklerini” yani, “hâkimlik, savcılık, avukatlık ve noterlik meslekleri”ni bütünüyle kapsayacaktı.
Son değişiklikle, bir evvelki değişikliğe dair hudut da çizildi; böylelikle “24/10/2019 tarihinden sonra hukuk fakültesine kayıt yaptıranlardan 31/3/2024 tarihinden evvel mezun olanlar” imtihandan muaf olacaklar.
Bu ortada, mesleğe ait imtihan fikrinin yanı sıra 2022-YKS Tercih Kılavuzu’nda Tıp, Diş Hekimliği ve Eczacılık fakültelerine uygulanan baraj üzere Hukuk fakülteleri için 125 binlik bir “sıralama barajı” getirilmişti.
“Arabulucu Karteli”nde değindiğimiz üzere avukatlığı süzmek ve avukatları “elemek” için mecburî arabuluculuk sisteminin sonları zorlanmış, Türkiye zarurî arabuluculuk sisteminin açık orta en çok uygulandığı hukuk sistemi haline getirilmişti.
Uzun vakittir avukatlık mesleğinin yaşadığı geri döndürülmesi sıkıntı “bunalım”a üretilmeye çalışılan tahlillere değinmiş ve birçoklarını eleştirmiştik. Sorun, birinci kanun münasebetinde de Anayasa Mahkemesi kararında da değinildiği üzere basitçe birkaç söze indirgenebilmişti; “sayıları süratle artan hukuk fakülteleri”. Sorunu saptamadaki başarımız tahlile yansımadı.
Avukat Hakları Grubu’nun yayınladığı grafiklerde de görüleceği üzere avukat sayıları ivmelenerek arttı ve durdurulamaz bir boyuta ulaştı. Bu gidişle Türkiye genelinde avukat sayısı beş yıl sonra yaklaşık 258.730 olacak.
Avukatlık sınavı, lakin mesleksel popülasyon sabitken yahut akla uygun bir biçimde artıyorken uygulandığında başka ülkeler üzere kaliteli sonuçlar verebilirdi.
AKP’nin makyaj siyasetlerinden biri olan, “daha çok hukuk fakültesi mezunu” dahiyane fikri sırf ekonomik sıkıntılar yaratmadı, avukat intiharları da hiç şahit olmadığımız biçimde arttı. Muhtemelen “Doktor dövebiliyoruz” diye gülümseyen fikir, bir alacağın tahsili için çalışan avukatı öldürmekte çekince görmedi.
Çoğalmak avukatları politik açıdan güçlendirmedi. Doğal olarak, tek kederi hayatta kalmak olan sessiz, genç-erişkin bir kitle yarattı. Sadece “işini sağ salim bitirmek” için adliyelerde ter döken avukatları azarlamak, savcılarla görüşmelerini engellemek, kollukta onlara zorluk çıkarmak artık kolaydı. İstanbul Barosu’nu ikiye bölerek politik güç kazanma fikri ise işin daniskasıydı.
Bunalımın öteki yüzünde, kaza yaptığınızı bir öbür ilçeden haber alan “avukatlık büroları” sizi daha hastanedeyken arar oldu. Stajyer ilanları küstahlaştı, avukatlar ortasında yakışıksız bir “köşe kapmaca” başladı.
Sorun -mahkeme kararıyla- “sayıları süratle artan hukuk fakülteleri”yken, fakülteleri azaltmak yerine avukatları eleme niyeti tek bir şeyle açıklanabilir; hür piyasa iktisadını korumak.
Mevcut avukatlar “elenmemek” için arabuluculuk kurslarına (ve arabuluculuk “uzmanlık” kurslarına), avukatlık akademilerine (?), vakıf üniversitelerinin hayli kolaylaştırılmış yüksek lisans kısımlarına ve hatta lisan kurslarına yönelecek ve para kazanmak için para harcayacaklar. Bilmek ve ahlaklı olmak yetmeyecek, âlâ giyinmek, yeterli görünmek ve hatta “iyi yiyip içmek” avukatlığın şanı haline gelecek, geldi bile. Bilen bilir ve tahminen mevcut durumda gereklidir; Türkiye’de avukatlığın bir Netflix’i bile var.
Diğer bir soru olarak, imtihanda başarısız olan mezunlar ne yapacak? Bizde, avukatlık imtihanının öteki örnekleri ya da İngiltere üzere oturmuş bir “solicitor”lük sistemi var mı? Başarısız mezunlar adliye ve icra müdürlüklerindeki memuriyetlere mi yönelecek? Avukatlar kendilerine çalışma alanı bulamıyorken, bu mezunları “avukat katibi” yaparak onlara bütçe ayırabilecek miyiz? Bizde bir “hukuk sistemi” var mı?
Ya “Fransızca Öğrenin”ciler?
İntihar haberlerinin sıklaştığı periyotta İstanbul Barosu’nun “Fransızca kursu” muştusu gülünç olarak karşılanmıştı. Tahlili, rakiplerini eleyen avukatların hayatta kalması olarak gören meslektaşlarımızı ise kendimizi zorlayarak, sadece bir perspektiften anlayabiliriz: doğal tahlili bu acılı yolun getireceğini öngörmek. Yani “talebi azaltmak”.
Mevcut tüm hukukçuların gireceği bir imtihan kanısı, kazanılmış haklar açıkça ortadayken sadece “ben kendime güveniyorum” eleştirisi olarak kalacaktır. Yazılı imtihanın, sahiden eleyici olup olmayacağı da farklı bir tartışma konusu. Bunun tıp için örneği olarak TUS, yeterlilik değil bir uzmanlaşma/ branş imtihanı.
Nihayet, “avukatlık bunalımı” yeni fakülteler açıldıkça, imtihana karşın devam edecek üzere gözüküyor.
*@UtkuCanAkyol / Avukat